Divan-ı Hikmet

Divan- Hikmet

12. yüzyılda Türk tasavvuf edebiyatının ilk şairi sayılan Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Eserde şu özellikler görülür:

- Divan-ı Hikmet dini, tasavvufi konuları işleyen didaktik bir şiir kitabıdır.

- Koşma nazım biçimiyle ve hece ölçüsüyle (7'li, 12'li kalıplarla) yazılmıştır.

- Nazım birimi dörtlüktür; dörtlüklerin her biri "hikmet" (bilgece söylenmiş söz) adını alır. Dörtlüklerde yarım uyak çoktur.

- Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Arapça, Farsça sözcükler azdır.

- Gazel ve mesnevi nazım biçimiyle yazılmış hikmetler de vardır.

- Eserdeki şiirlerin tümü Ahmet Yesevi'ye ait değildir. Esere, zaman içinde Yesevi tarikatına bağlı dervişlerin şiirleri de karışmıştır.

- Eser, başta Yunus Emre olmak üzere, birçok tasavvuf şairini etkilemiştir.

Aşağıdaki dörtlük Divan-ı Hikmet'ten alınmıştır:

"Işkıng kıldı şeyda mini

Cümle âlem bildi mini

Kaygum sinsin tüni kâni

Minge sin ok kireksin sin"

Divan-ı Hikmet hakkında daha detaylı bilgi almak için tıklayınız.

 

Atabet-ül Hakayık

Atabet-ül Hakayık

"Gerçeklerin Eşiği" anlamına gelen bu eser, 12. yüzyılın başlarında Edip Ahmet Yükneki tarafından Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Eserin başlıca özellikleri şunlardır:

- Ayet ve hadislere dayanarak İslâm ahlakını öğretmeye çalışan didaktik bir eserdir.

- Eserin giriş kısmı (Allah'ın, Peygamber'in, Dört Halife'nin övüldüğü bölüm), gazel biçiminde kafiyelenmiş 46 beyitten oluşur.

- Eserde asıl konuyu anlatan bölüm mani biçiminde kafiyelenmiştir ve 101 dörtlükten oluşur.

- Aruz ölçüsüyle ve Kutadgu Bilig'in kalıbıyla yazılmıştır.

- Eser; dindar olmanın erdemlerinden, iyilikten, cömertlikten söz eden bir öğütler kitabı olarak tanımlanabilir.

Aşağıdaki dörtlük Atebet-ül Hakayık'tan alınmıştır:

"Tekebbür kamug tilde yirlür kılık

Kılıklarda edgü kılık kodkılık

Ol er kim ulugsındı men men tidi

Anı ne halâyık sever ne Halık"

Atabet-ül Hakayık hakkında daha detaylı bilgi almak için tıklayınız.

Divanü Lügati't-Türk

Divanü Lügati't-Türk

"Türk Dilleri Sözlüğü" anlamına gelen bu eseri 1072-1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmut, Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazmıştır.

Divanü Lügati't-Türk'ün başlıca özellikleri şunlardır:

- Eser, Türk dilinin ilk sözlüğü, ilk dilbilgisi kitabı sayılır.

- Arapça olarak yazılmış, 7500 Türkçe sözcüğün açıklaması yapılmıştır.

- Eserde, Türkçe sözcüklerin anlamı verilmekle yetinilmemiş, sözcüğün türü, yapısı, cümledeki kullanımı da gösterilmiştir. Yine aynı sözcüğün değişik Türk boylarındaki söylenişleri belirtilmiş, bu sırada o Türk boylarının yaşam biçimleri ve yaşadıkları coğrafya hakkında da bilgiler verilmiştir.

- Eserde Türk diliyle kaleme alınmış şiir örnekleri, destan parçaları, atasözleri ve deyimler vardır. Sözlü dönem Türk edebiyatına ait bilgilerin çoğu bu kaynakta yer almaktadır.

- Eser ansiklopedik bir nitelik taşır. Tarih, coğrafya, folklor... bilimleri açısından temel bir kaynaktır.

- Esere o döneme ait bir Türk illeri haritası da eklenmiştir.

Divanü Lügati't-Türk hakkında daha detaylı bilgi almak için tıklayınız.

Kutadgu Bilig

Kutadgu Bilig

1070'te Yusuf Has Hacip'in yazdığı bu eser, İslâm kültürü etkisindeki ilk ürün olma niteliği taşır. "Hükümet Olma Bilgisi" anlamı taşıyan Kutadgu Bilig'in başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir:

- 1070'te Tabgaç Buğra Han'a sunulmuştur.

- Türk edebiyatında aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserdir.

- Edebiyatımızın ilk mesnevisidir. 6645 beyitten oluşmuştur.

- Eserde ideal bir devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği sembollerle anlatılmıştır. Yusuf Has Hacip, bu eserinde bireyin ve toplumun mutlu olması için nasıl bir siyaset izlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Eser, bu yönüyle bir politika kitabı, bir siyaset-nâmedir.

- Eserde aruzla yazılan beyitler dışında, Türk şiirine özgü dörtlükler, cinaslar da bulunur.

- Hakaniye Türkçesiyle yazılan eserde Arapça, Farsça sözcükler de kullanılmıştır.

- Kutadgu Bilig'de dört kişi konuşturulur. Bunlar, sembolik şahıslardır. Bunlardan "Gündoğdu" adlı hükümdar, adaleti; "Aytoldı" adlı vezir, mutluluğu; vezirin Ögdülmüş adlı oğlu aklı; "Odgurmuş" adlı bir dindar da âkıbeti sembolize eder.

Aşağıda Kutadgu Bilig'den kısa bir bölüm alınmıştır;

"Ukuşka biligke bu tılmaçı til

Yaruttaçı erni yarık tilni bil

Kişig til ağırlar bulur kut kişi

Kişig til uçuzlar barır er başı

Til arslan turur kör işikte yatur

Aya evlig er sak başınnı yiyür."

Kutadgu Bilig hakkında daha detaylı bilgi almak için tıklayınız.